Fundacja rodzinna u notariusza

Co to jest fundacja rodzinna?

Fundacja rodzinna to stosunkowo nowa instytucja prawna w Polsce, wprowadzona w celu zabezpieczenia rodzinnego majątku i zapewnienia jego płynnej sukcesji. W przeciwieństwie do klasycznych fundacji, które koncentrują się na działalności charytatywnej, fundacja rodzinna służy do gromadzenia i zarządzania majątkiem na rzecz określonych beneficjentów, czyli członków rodziny fundatora. Dzięki niej możliwe jest nie tylko skuteczne zabezpieczenie aktywów, ale także ich planowe przekazywanie kolejnym pokoleniom.

Podstawową ideą fundacji rodzinnej jest uniknięcie rozdrobnienia majątku oraz zapewnienie jego efektywnego zarządzania. W jej ramach można m.in. czerpać dochody z wynajmu nieruchomości, inwestować w papiery wartościowe, przystępować do spółek handlowych, a także prowadzić działalność gospodarczą w określonym przez ustawę zakresie. Fundacja rodzinna pozwala na długoterminowe budowanie i pomnażanie majątku rodzinnego bez konieczności jego bezpośredniego dzielenia między spadkobierców.

Dodatkową zaletą fundacji rodzinnej jest możliwość zapewnienia ochrony majątku przed ryzykiem wynikającym z działalności gospodarczej lub ewentualnych roszczeń osób trzecich. Właściwie zaplanowana fundacja rodzinna może stać się instrumentem zarządzania finansami, który będzie służył kolejnym pokoleniom, eliminując ryzyko niekontrolowanego rozdrobnienia majątku czy konfliktów spadkowych.

Ustawa o fundacji rodzinnej

Fundacje rodzinne funkcjonują na podstawie ustawy z dnia 26 stycznia 2023 r. o fundacji rodzinnej (UoFR), która weszła w życie 22 maja 2023 r. Jest to akt prawny, który określa zasady zakładania, prowadzenia oraz likwidacji fundacji rodzinnych w Polsce.

Zgodnie z ustawą, fundacja rodzinna może być założona przez osobę fizyczną posiadającą pełną zdolność do czynności prawnych. Może mieć jednego lub kilku fundatorów, którzy wnoszą do niej majątek o minimalnej wartości 100 000 zł (fundusz założycielski). Akt założycielski lub testament, jeśli fundacja jest powoływana po śmierci fundatora, musi mieć formę aktu notarialnego.

Zgodnie z art. 5 UoFR, fundacja może prowadzić działalność gospodarczą w ograniczonym przepisami prawa zakresie:

1. zbywania mienia, o ile mienie to nie zostało nabyte wyłącznie w celu dalszego zbycia;
2. najmu, dzierżawy lub udostępniania mienia do korzystania na innej podstawie;
3. przystępowania do spółek handlowych, funduszy inwestycyjnych, spółdzielni oraz podmiotów o podobnym charakterze, mających swoją siedzibę w kraju albo za granicą, a także uczestnictwa w tych spółkach, funduszach, spółdzielniach oraz podmiotach;
4. nabywania i zbywania papierów wartościowych, instrumentów pochodnych i praw o podobnym charakterze;
5. udzielania pożyczek:
   • spółkom kapitałowym, w których fundacja rodzinna posiada udziały albo akcje,
   • spółkom osobowym, w których fundacja rodzinna uczestniczy jako wspólnik,
   • beneficjentom;
6. obrotu zagranicznymi środkami płatniczymi należącymi do fundacji rodzinnej w celu dokonywania płatności związanych z działalnością fundacji rodzinnej;
7. produkcji przetworzonych w sposób inny niż przemysłowy produktów roślinnych i zwierzęcych, z wyjątkiem przetworzonych produktów roślinnych i zwierzęcych uzyskanych w ramach prowadzonych działów specjalnych produkcji rolnej oraz produktów opodatkowanych podatkiem akcyzowym, o ile ilość produktów roślinnych lub zwierzęcych pochodzących z własnej uprawy, hodowli lub chowu, użytych do produkcji danego produktu stanowi co najmniej 50% tego produktu;
8. gospodarki leśnej.

Ustawa precyzuje także zasady zarządzania fundacją rodzinną. Podstawowym dokumentem regulującym jej działalność jest statut, który również wymaga formy aktu notarialnego. Statut określa w szczególności zasady wypłacania świadczeń beneficjentom, organizację organów fundacji oraz reguły inwestowania i zarządzania majątkiem.

Ważnym aspektem jest również obowiązek posiadania wpisu w Rejestrze Fundacji Rodzinnych (RFR). Każda fundacja musi być wpisana do RFR, co nadaje jej pełną osobowość prawną. W odróżnieniu od sytuacji prawnej spółek i przedsiębiorstw, rejestracją fundacji rodzinnych zajmuje się tylko jeden sąd – Wydział Cywilny Sądu Okręgowego w Piotrkowie Trybunalskim. Rejestracja w RFR jest kluczowym elementem formalnym, bez którego fundacja nie może w pełni funkcjonować.

Założenie fundacji rodzinnej

Założenie fundacji rodzinnej wymaga sporządzenia aktu notarialnego. Fundator składa stosowne oświadczenie przed notariuszem, które może być zawarte w akcie założycielskim lub w testamencie.

Fundatorem fundacji rodzinnej może być wyłącznie osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych. Istnieje również możliwość, aby fundację ustanowiło kilku fundatorów wspólnie.

W momencie sporządzenia aktu założycielskiego fundacja rodzinna powstaje w organizacji, co jest sytuacją analogiczną do powstawania spółki z ograniczoną odpowiedzialnością przed jej formalną rejestracją. Podobny skutek ma ogłoszenie testamentu zawierającego oświadczenie o ustanowieniu fundacji. Następnie fundacja musi zostać zarejestrowana w Rejestrze Fundacji Rodzinnych, co umożliwia jej pełnoprawne funkcjonowanie.

W przypadku fundacji, której ustanowienie następuje na podstawie testamentu, formalnie powoływana jest ona do życia dopiero po śmierci testatora.

Fundacje rodzinne na świecie

Historia fundacji rodzinnych sięga wielu lat wstecz i ich koncepcja jest szczególnie rozwinięta w krajach o długiej tradycji prawnej w zakresie ochrony majątku rodzinnego.

Fundacje rodzinne są popularne przede wszystkim w krajach takich jak Liechtenstein, Szwajcaria, Luksemburg, Holandia, Malta, Singapur czy Stany Zjednoczone. W wielu z tych jurysdykcji fundacje rodzinne funkcjonują od dziesięcioleci jako sprawdzone narzędzia zarządzania majątkiem i sukcesji.

W Liechtensteinie fundacje rodzinne istnieją od 1926 roku i są jednymi z najczęściej wybieranych struktur przez zamożne rodziny z całego świata. Ich system prawny zapewnia wysoki stopień ochrony prywatności oraz elastyczność w zarządzaniu aktywami.

Polscy przedsiębiorcy i osoby posiadające znaczne aktywa od lat zakładają fundacje rodzinne głównie w Luksemburgu, Holandii i na Malcie. Są to kraje, które oferują stabilne systemy prawne, korzystne rozwiązania podatkowe i gwarantują dużą elastyczność w zakresie sukcesji majątkowej. W szczególności Luksemburg wyróżnia się wysokim poziomem ochrony majątku oraz możliwością skutecznego planowania podatkowego.

W ostatnich latach rośnie również zainteresowanie fundacjami rodzinnymi w Stanach Zjednoczonych, zwłaszcza w stanach takich jak Delaware czy Nevada, które oferują dogodne rozwiązania w zakresie zarządzania majątkiem oraz ochrony prawnej.

Wprowadzenie fundacji rodzinnych w Polsce ma na celu konkurowanie z zagranicznymi jurysdykcjami i zachęcanie polskich przedsiębiorców do zakładania ich w kraju, zamiast przenoszenia kapitału za granicę.

Fundacja rodzinna a podatki

Jednym z głównych powodów popularności fundacji rodzinnych jest ich stosunkowo korzystne opodatkowanie.

Obecnie fundacja rodzinna nie płaci podatku dochodowego od osób prawnych (CIT) od dochodów osiąganych w ramach tzw. dozwolonej działalności gospodarczej (np. wynajem nieruchomości, inwestowanie w papiery wartościowe). Podatek CIT w wysokości 15% pojawia się dopiero w momencie wypłaty świadczeń na rzecz beneficjentów. W przypadku najbliższej rodziny (tzw. grupa zerowa podatkowa) nie obowiązuje dodatkowy podatek dochodowy od wypłacanych świadczeń.

Jednak Ministerstwo Finansów zapowiedziało zmiany w zasadach opodatkowania fundacji rodzinnych, które mogą wprowadzić nowe obciążenia podatkowe. Planowane regulacje mogą objąć m.in. opodatkowanie dochodu ze sprzedaży aktywów wniesionych do fundacji przed upływem 15 lat od ich przekazania, a także włączenie świadczeń fundacyjnych do podstawy obliczania daniny solidarnościowej. Ponadto, fundacje rodzinne mogą zostać objęte przepisami dotyczącymi zagranicznych jednostek kontrolowanych (CFC), co zwiększy obowiązki podatkowe i może wpłynąć na ich atrakcyjność.

Należy mieć na uwadze, że proces formalnego założenia fundacji jest ściśle związany z procedurą wniesienia funduszu założycielskiego. W przypadku, gdy fundusz założycielski wnoszony jest w gotówce lub udziałach w spółkach kapitałowych, procedura jest stosunkowo prosta – zarówno pod względem podatkowym, jak i księgowym. Sytuacja jest znacznie bardziej skomplikowana, gdy do fundacji wnoszone mają być na przykład elementy majątku spółki kapitałowej – nieruchomości lub inne prawa majątkowe.

Fundacja rodzinna – kiedy warto założyć?

Założenie fundacji rodzinnej warto rozważyć w kilku kluczowych sytuacjach:

• Gdy chcesz zabezpieczyć rodzinny majątek – fundacja chroni przed rozdrobnieniem majątku i pozwala na jego skuteczne zarządzanie przez wiele pokoleń.
• Gdy planujesz sukcesję w firmie rodzinnej – fundacja może być dobrym rozwiązaniem dla przedsiębiorców, którzy chcą przekazać kontrolę nad firmą kolejnym pokoleniom, jednocześnie zapewniając stabilność finansową beneficjentom.
• Gdy chcesz uniknąć sporów spadkowych – jasne zasady funkcjonowania fundacji rodzinnej mogą pomóc uniknąć konfliktów w rodzinie po śmierci fundatora.
• Gdy zależy Ci na efektywnym zarządzaniu majątkiem – fundacja umożliwia inwestowanie, wynajmowanie nieruchomości i zarządzanie innymi aktywami w sposób bardziej uporządkowany i strategiczny niż tradycyjne dziedziczenie.

Fundacja rodzinna u notariusza

Rola notariusza w procesie zakładania fundacji rodzinnej jest kluczowa. To notariusz sporządza akt założycielski lub testament, a także akt notarialny statutu fundacji. Z uwagi na wymogi formalne, jakie musi spełniać statut fundacji rodzinnej, przygotowanie jego treści warto powierzyć wyspecjalizowanemu w tym prawnikowi. Notariusz w razie potrzeby wyjaśni znaczenie podejmowanych czynności prawnych oraz kwestii formalnych związanych z rejestracją fundacji w Rejestrze Fundacji Rodzinnych.

Dzięki współpracy z notariuszem fundacja rodzinna powstaje zgodnie z prawem, a wszystkie dokumenty są poprawnie przygotowane, co zapobiega późniejszym komplikacjom.

Fundacja rodzinna – praktyczne pytania i odpowiedzi

1. Jakie są kluczowe cechy fundacji rodzinnej w Polsce?

Fundacja rodzinna posiada osobowość prawną i działa na podstawie ustawy z 26 stycznia 2023 r. o fundacji rodzinnej. Jest odrębnym podmiotem prawnym, co oznacza, że może nabywać prawa, zaciągać zobowiązania i zarządzać swoim majątkiem niezależnie od fundatora. Działa w oparciu o statut, który określa jej cele, strukturę oraz zasady funkcjonowania. Fundacja uzyskuje pełny status prawny w momencie wpisu do Rejestru Fundacji Rodzinnych.

2. Czy fundacja rodzinna może prowadzić działalność gospodarczą?

Tak, ale tylko w ściśle określonym zakresie. Fundacja rodzinna może m.in. przystępować do spółek handlowych, wynajmować i dzierżawić nieruchomości, udzielać pożyczek podmiotom powiązanym, a także inwestować w papiery wartościowe. Nie może natomiast prowadzić działalności stricte handlowej ani operacyjnej – w przeciwnym razie straci preferencje podatkowe i będzie zobowiązana do zapłaty CIT w wysokości 25%.

3. Kto może być beneficjentem fundacji rodzinnej?

Beneficjentem fundacji rodzinnej może być osoba fizyczna lub prawna, o ile statut fundacji przewiduje taką możliwość. Zazwyczaj beneficjentami są członkowie rodziny fundatora, ale mogą to być także inne wskazane przez niego osoby. W statucie określa się również ich uprawnienia, sposób korzystania z majątku fundacji oraz zasady dotyczące ich ewentualnej zmiany.

4. Jakie podatki płaci fundacja rodzinna?

Fundacja rodzinna co do zasady nie płaci CIT, jeśli jej działalność mieści się w ustawowych ramach. Opodatkowane są jednak niektóre transakcje, np.:

• wypłata świadczeń dla beneficjentów – 15% CIT,
• przekazanie majątku przy likwidacji fundacji – 15% CIT,
• działalność gospodarcza wykraczająca poza dozwolony zakres – 25% CIT,
• przychody z najmu dla podmiotów powiązanych – 19% CIT.

5. Jak można zmienić statut fundacji rodzinnej?

Zmiana statutu fundacji rodzinnej wymaga uchwały podjętej przez właściwy organ fundacji, np. zgromadzenie fundatorów lub zarząd. Po jej zatwierdzeniu, konieczne jest złożenie stosownych dokumentów do Rejestru Fundacji Rodzinnych, gdzie zmiana zostanie formalnie zarejestrowana.

6. Czy majątek fundacji rodzinnej podlega dziedziczeniu?

Nie, majątek przekazany do fundacji rodzinnej nie wchodzi do spadku po fundatorze. Oznacza to, że fundacja nadal zarządza majątkiem zgodnie ze swoim statutem, a beneficjenci otrzymują świadczenia zgodnie z ustalonymi zasadami. Dzięki temu unika się problemów związanych z podziałem majątku oraz jego rozdrobnieniem pomiędzy spadkobierców.

Ile kosztuje założenie fundacji rodzinnej?

Koszt założenia fundacji rodzinnej składa się z kilku elementów:

• Opłaty notarialne – zależne od wartości funduszu założycielskiego i ustalane według taryfy notarialnej.
• Opłaty sądowe za wpis do RFR – 500 zł.
• Koszty doradztwa prawnego – jeśli fundator zdecyduje się na wsparcie prawnika przy opracowaniu statutu fundacji.

Łączny koszt ustanowienia fundacji rodzinnej może wynosić od kilku do kilkunastu tysięcy złotych, a nawet więcej, w zależności od skomplikowania struktury i wysokości funduszu założycielskiego.

Fundacja rodzinna – koszt notariusza w 2025 roku

Za realizację czynności notarialnych notariusz pobiera taksę notarialną, której wysokość określa Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 czerwca 2004 r. w sprawie maksymalnych stawek taksy notarialnej (tekst jednolity zgodnie z Obwieszczeniem Ministra Sprawiedliwości z dnia 11 października 2024 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie maksymalnych stawek taksy notarialnej). Wartość taksy notarialnej za realizację konkretnej czynności zależna jest od specyfiki sprawy, ale zgodnie z przepisami nie może przekroczyć wartości określonej w Rozporządzeniu.

W przypadku aktu założycielskiego fundacji i statutu obowiązują następujące stawki podstawowe zależne od wysokości funduszu założycielskiego:

• 1010 zł + 0,4% nadwyżki powyżej 60 000 zł przy wartości funduszu założycielskiego powyżej 60 000 zł do 1 000 000 zł,
• 4770 zł + 0,2% od nadwyżki powyżej 1 000 000 zł przy wartości funduszu założycielskiego powyżej 1 000 000 zł do 2 000 000 zł,
• 6770 zł + 0,25% od nadwyżki powyżej 2 000 000 zł, ale nie więcej niż 10 000 zł lub 7500 zł (dla I grupy podatkowej) przy wartości funduszu założycielskiego powyżej 2 000 000 zł.

Powyższe honorarium notariusza obejmuje łącznie zarówno akt założycielski, jak i statut fundacji.

Przykład: wyliczenie wysokości taksy notarialnej przy sporządzeniu aktu założycielskiego i statutu o fundacji rodzinnej o kapitale założycielskim 800 000 zł.

Dla wartości przedmiotu czynności notarialnej powyżej 60 000 zł do 1 000 000 zł maksymalna stawka wynosi 1010 zł + 0,4% od nadwyżki powyżej 60 000 zł.

Dla fundacji o kapitale 800 000 zł maksymalna wartość taksy notarialnej będzie więc wynosiła:

• Nadwyżka ponad 60 000 zł: 800 000 zł – 60 000 zł = 740 000 zł
• 0,4% od nadwyżki: 740 000 zł * 0,004 = 2960 zł
• Maksymalna stawka: 1010 zł + 2960 zł = 3970 zł

Niezależnie od taksy notarialnej za realizację czynności, notariusz pobierze opłatę za wypisy. Koszt jednego wypisu to 6 zł netto za każdą rozpoczętą stronę.

Taksa notarialna obłożona jest 23-procentowym podatkiem VAT, wiec notariusz doliczy wartość podatku od towarów i usług do wszystkich składowych honorarium.