Prawo spadkowe to jedna z najistotniejszych dziedzin prawa cywilnego, która reguluje kwestie dziedziczenia, testamentów oraz obowiązków spadkobierców.
15 listopada weszła w życie ustawa z 28 lipca 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw, która przyniosła istotne zmiany w zakresie dziedziczenia ustawowego, odrzucania spadku przez małoletnich oraz zasad uznania za niegodnego dziedziczenia. Celem nowych regulacji jest usprawnienie postępowań spadkowych oraz ograniczenie trudności związanych z zarządzaniem spadkiem przez spadkobierców. W niniejszym artykule omawiamy najważniejsze zmiany, ich znaczenie i konsekwencje dla osób dziedziczących spadek.
Ograniczenie trzeciej grupy spadkobierców
Jedną z kluczowych zmian jest zawężenie kręgu spadkobierców ustawowych w przypadku dziedziczenia przez dziadków spadkodawcy. Do tej pory, jeśli dziadkowie nie dożyli otwarcia spadku, ich udział przechodził na ich zstępnych, co mogło prowadzić do sytuacji, w której do dziedziczenia powoływane były bardzo dalekie osoby z rodziny, np. wnuki cioteczne lub stryjeczne.
Po zmianie przepisów, jeśli dziadek lub babcia spadkodawcy nie dożyje otwarcia spadku, jego udział przypadnie jego dzieciom (czyli ciotkom i wujom spadkodawcy). Jeśli natomiast one również nie dożyją, dziedziczyć będą wnuki spadkodawcy. Nie będą jednak do spadku powoływani dalsi zstępni dziadków, czyli np. stryjeczni czy cioteczni wnukowie spadkodawcy.
Nowelizacja ta ma na celu uproszczenie procedur spadkowych i wyeliminowanie konieczności poszukiwania dalekich krewnych, co dotychczas mogło znacząco wydłużać czas postępowania spadkowego.
Uproszczona rozprawa spadkowa
Zmianie uległy także przepisy dotyczące osób, które sąd musi zawiadomić o postępowaniu spadkowym. Obecnie w rozprawie spadkowej sąd zawiadamia jedynie najbliższą rodzinę zmarłego, czyli małżonka, dzieci, osoby przysposobione, rodziców i rodzeństwo.
Chociaż dalsi krewni mogą nadal być spadkobiercami ustawowymi, to jeżeli nie zostaną wymienieni przez spadkobierców lub nie zgłoszą się do sądu, mogą nie zostać uwzględnieni w wyroku.
Zmiana ta ma na celu przyspieszenie postępowań spadkowych i zmniejszenie obciążenia sądów, które wcześniej były zobowiązane do ustalania i poszukiwania dalszych krewnych spadkodawcy. Teraz to na nich spoczywa obowiązek zgłoszenia swojego udziału w sprawie, jeśli dowiedzą się o jej toczącym się postępowaniu.
Odrzucenie spadku przez małoletnich
Do tej pory rodzice, którzy chcieli odrzucić spadek w imieniu swojego dziecka, musieli uzyskać zgodę sądu opiekuńczego. Był to proces często długotrwały, a brak dochowania terminu sześciu miesięcy na złożenie oświadczenia skutkował automatycznym przyjęciem spadku przez dziecko z dobrodziejstwem inwentarza.
Po zmianie przepisów, jeśli rodzic sam odrzucił spadek i chce odrzucić go również w imieniu dziecka, może to zrobić bez konieczności uzyskania zgody sądu, składając stosowne oświadczenie u notariusza lub w sądzie.
Zasada ta nie obowiązuje w sytuacji, gdy dziecko dziedziczy spadek po jednym z rodziców – wówczas konieczne będzie nadal uzyskanie zgody sądu opiekuńczego.
Zmiany w zarządzie nad majątkiem dziecka
Nowe przepisy przewidują, że w przypadku odrzucenia spadku przez dziecko, którego rodzic już wcześniej odrzucił spadek, nie jest wymagana zgoda sądu opiekuńczego, jeśli drugi rodzic również popiera tę decyzję.
Jeżeli jednak między rodzicami nie ma zgodności co do odrzucenia spadku, decyzję podejmie sąd.
Wprowadzona zmiana ma na celu uproszczenie procedur i zmniejszenie liczby spraw trafiających do sądów opiekuńczych, co powinno przyspieszyć cały proces i zmniejszyć niepewność prawną dla rodzin.
Zmiany w terminie na złożenie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku
Przed nowelizacją spadkobierca miał sześć miesięcy na złożenie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, licząc od momentu, w którym dowiedział się o swoim tytule dziedziczenia.
Nowe przepisy przewidują, że wystarczy, aby przed upływem tego terminu złożono wniosek do sądu o odebranie takiego oświadczenia. Samo złożenie wniosku o odebranie oświadczenia przez sąd wstrzymuje bieg terminu, co daje więcej czasu na dopełnienie formalności.
Dodatkowo, jeżeli konieczne jest uzyskanie zgody sądu opiekuńczego na odrzucenie spadku przez dziecko, to bieg sześciomiesięcznego terminu zostaje zawieszony na czas trwania postępowania sądowego.
Zmiana ta zabezpiecza interesy spadkobierców i eliminuje ryzyko nieświadomego przyjęcia spadku, np. z długami.
Nowe zasady dotyczące niegodności dziedziczenia
Nowelizacja rozszerza katalog sytuacji, w których spadkobierca może zostać uznany za niegodnego dziedziczenia.
Obecnie do katalogu przesłanek uznania za niegodnego dziedziczenia dodano:
- uporczywe uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego wobec spadkodawcy, jeśli obowiązek ten wynikał z wyroku sądowego, ugody sądowej lub umowy,
- uporczywe unikanie obowiązku opieki nad spadkodawcą, jeśli wynikał on z przepisów prawa, np. z władzy rodzicielskiej, stosunku przysposobienia, obowiązków małżeńskich lub innych zobowiązań rodzinnych.
Zmiany te mają na celu ochronę spadkodawców przed osobami, które zaniedbywały swoje obowiązki wobec nich za życia, a jednocześnie oczekiwały dziedziczenia po ich śmierci.
Warto mieć na uwadze, że każda sytuacja spadkowa może mieć swoje indywidualne uwarunkowania. Jeśli masz wątpliwości dotyczące nowych przepisów lub chcesz uniknąć problemów związanych z dziedziczeniem, warto skonsultować się z notariuszem, który wyjaśni skutki prawne poszczególnych działań i pomoże w prawidłowym sporządzeniu niezbędnych dokumentów.
